Güney Afrika’da apartheid rejimi sırasında onlarca siyahi vurarak öldüren eski mahkum Louis van Schoor, BBC’ye verdiği röportajlarda polisin bu müthiş hatalara göz yumduğunu ve takviye verdiğini öne sürdü.
BBC Africa Eye’ın dört yıldır üzerinde çalıştığı yeni belgeseline husus olan Van Schoor, güvenlik vazifelisi olarak çalıştığı yıllarda işlediği cinayetlerde hissesi olan başkalarının de kabahati paylaşmaları gerektiğini savundu.
Van Schoor’un işlediği cinayetlere dair BBC ile paylaştığı ayrıntılar, kaideli tahliye ile salıverilmesi konusunda da soru işaretleri yaratıyor.
Bir katilin yatak odasında dururken insanın gözü ister istemez ayrıntılara kayıyor. Van Schoor’un yatağı kusursuz bir biçimde toplanmış, yorganı güya ütülenmiş üzere dümdüz. Havada ağır bir sigara kokusu var, küllük izmaritlerle dolmuş.
“Apartheid katili” olarak bilinen Van Schoor’un dişleri dökülmüş. Sıhhati giderek zayıflıyor. Geçirdiği kalp krizinin akabinde iki bacağı da kesilmiş ve tekerlekli sandalyeye mahkum olmuş. Bacağı kesildiği sırada ameliyatı izlemek istediği için, cerrahtan genel anestezi değil epidural ile lokal anestezi istemiş.
Kıkırdayarak “Merak etmiştim. Kesilirken gördüm, testere ile kemikten girdiler” diyor.
BBC Dünya Servisi’ne konuşan Van Schoor, “başkalarının argüman ettiği üzere bir canavar olmadığı” konusunda bizi ikna etmeye çalışsa da, ampütasyon ameliyatıyla ilgili verdiği ayrıntılar imajını yumuşatmaya yaramıyor.
Van Schoor, 1980’li yıllarda ülkede Güney Afrikalı beyazların üstünlüğünü savunan sert bir hiyerarşiye dayalı ırkçı apartheid rejimi sürerken üç yılı aşkın bir mühlet boyunca 39’dan fazla kişiyi vurarak öldürdü.
Kurbanların hepsi siyahtı. En küçüğü 12 yaşındaydı. Cinayetler, rüzgarlı Eastern Cape eyaletindeki East London kentinde yaşandı.
O periyotta güvenlik vazifelisi olarak çalışan Van Schoor, restoranlar, dükkanlar, fabrikalar ve okullar dahil, yüzde 70’e yakını beyazlara ilişkin olan işletmeleri korumakla yükümlüydü. Uzun müddettir öldürdüğü herkesin bu işletmelerin binalarına zorla girerken cürüm üstü yakalanan “suçlular” olduğunu savunuyor.
20 yıldır Van Schoor davasını araştıran Güney Afrikalı gazeteci ve sinema imalcisi Isa Jacobson ise, “Yasa dışı infazcı cinsinden bir katildi. Bir Kirli Adam (yasa dışı sistemlerle bir seri katili yakalamaya çalışan Dirty Harry lakaplı polis müfettişini mevzu alan film) karakteri gibiydi” benzetmesini yapıyor.
Jacobson, “Öldürülenler çoğunlukla çaresiz halde birinin mülküne giren, tahminen de yemek çalan, çöpleri karıştıran (…) kolay cürüm işleyen insanlardı” diyor.
Van Schoor’un bazen bir gecede birkaç cinayet işlediği hataları, East London’daki siyah toplulukları dehşete düşürmüştü. Bir gecede insanların kaybolmasına neden olan sakallı bir adamla ilgili kıssalar tüm kente yayılıyordu. Xhosa lisanında “sakal” lakabıyla biliniyordu.
Ancak Van Schoor bu cinayetleri zımnî bir biçimde işlemiyordu.
1986 ve 1989 yılları ortasında işlediği cinayetlerin hepsini polise kendi bildirmişti.
Ancak apartheid tersi başkan Nelson Mandela’nın 1990 yılında mahpustan çıkarılması ile Van Schoor üzerindeki dokunulmazlık da kalktı.
Ülkede bir değişim dalgası sürerken, aktivist ve gazetecilerin baskısı üzerine Van Schoor 1991’de tutuklandı.
Hakkında açılan ve onlarca şahit ile yüzlerce kanıt bulunan dava Güney Afrika tarihinde görülen en büyük cinayet davalarından biriydi.
Buna karşın dava büyük oranda başarısız oldu ve 39 kişiyi öldürmüş olmasına rağmen, bu cinayetlerin sırf yedisi için mahkumiyet aldı. Yalnızca 12 yıl mahpus yattı.
Polis başka 32 cinayeti “nefsi müdafaa – haklı adam öldürme” diye tanımladı.
Apartheid kanunları yeterince beşerler, oburunun mülküne müsaadesiz girerken yakalandıktan sonra gözaltına alınmayı reddeden ya da kaçan bireylere karşı ölümcül güç kullanma hakkına sahipti.
Van Schoor da masumiyetini ispatlamak için çabalarken, bu kurbanları kaçarken öldürdüğünü savunuyordu.
BBC, yıllar evvel unutulan polis kayıtları, otopsi raporları ve şahit beyanları ile yaptığı uzun soluklu araştırma ile, “haklı sebeplerle” olduğu sav edilen bu cinayetlerin ardındaki ispatları derinlemesine inceledi.
Isa Jacobson’un liderlik ettiği araştırma için, Eastern Cape’deki birçok kentte arşivler tarandı. Araştırma için en kıymetli evraklar, depolarda saklanmış yüzlerce kutu içinde dağınık hale bulundu.
“Herhangi bir mahkemenin bunların yaşanmasına müsaade vermesi hayret verici” diyen Jacobson’ın ulaştığı en dehşetli ispatlar, Van Schoor’un yaraladığı, lakin hayatta kalmayı başaran insanların şahit beyanlarında ortaya çıktı.
Tanık sözleri, kurbanların kaçarken vurulduğuna dair güvenlik görevlisinin ortaya attığı savunmalar ile de çelişiyor.
Birden fazla şahit, Van Schoor’un onları ellerini havaya kaldırarak teslim olduğu sırada vurduğunu söyledi.
Bazıları Van Schoor’un kendileriyle oyun oynayıp dalga geçtiğini, “gözaltına alınmak mı yoksa vurulmak mı istersin” diye sorduğunu, akabinde onları göğsünden vurduğunu anlattı.
Kurbanlarda, biri de Van Schoor tarafından karnından vurulduktan sonra su için yalvardığını ve güvenlik görevlisinin yaralarına tekme attığını anlattı.
14 yaşındaki erkek çocuğuna tekraren ateş etti
Güvenlik vazifelisi, çoğunlukla oyuk uçlu mermi çekirdeği doldurduğu 9 mm’lik yarı otomatik tüfek taşıyordu. Bu mermiler bedene girdiğinde organlarda önemli hasara neden oluyor.
Bu hadiselerden birinde katil, silahsız bir adama sekiz defa ateş etti.
11 Temmuz 1988’deki bir öteki yırtıcı cinayet olayında ise, bozuk para çalmak için bir restorana giren 14 yaşındaki bir çocuğu vurdu.
Güvenliği için ismi zımnî tutulan çocuk, Van Schoor’u elinde silahla gördüğünde tuvalete saklandığını, fakat adamın onu çağırıp, duvarın yanında durmasını istediğini, akabinde da kendisini tekraren vurduğunu polise anlattı.
Tanık tabirinde ise, “Benden ayakta durmamı istedi fakat yapamadım. Yerde öylece yatarken ağzıma vurdu. Beni kaldırıp, bir masaya dayadı ve tekrar ateş etti” dedi.
Sağ kurtulmayı başaran çocuğa inanan olmadı. Binaya zorla girdiği için ceza aldı. Van Schoor’un saldırısına uğrayıp vurulduğunu birinci ağızdan anlatan pek çok erkek çocuk ve erkeğin bahtı de tıpkı oldu.
Van Schoor’un yargılandığı davanın duruşmalarında, şahitlerin buna benzeri sözleri de dinlendi, fakat yargıç sözleri “basit” ve “güvenilmez” bularak tekraren geçersiz saydı.
Güney Afrika’da heyetli yargılama yapılmıyor ve hakimin kanaati temel alınıyor.
Van Schoor’un davası sürdüğü sırada, East London’da yaşayan beyaz toplulukların birden fazla üyesi ona dayanak verdi.
Hatta bir iş insanı, araçların tamponuna yapıştırılması için katilin fotoğraflarını bastırdı. Kurşun delikleriyle dolu bir kalp fotoğrafının yanında “Louis’yi seviyorum” iletisi yazılıydı.
‘Sırf cümbüşüne çıkıp, adam öldürüyordu’
Schoor davasına ait araştırmaya 1980’li yıllar boyunca liderlik eden ve dava duruşmalarında da bulunan Güney Afrikalı gazeteci Patrick Goodenough “Yasal sistemdeki ırkçı taraflılık açıkça görülüyordu” diyor.
“Ona olan dayanak çok büyüktü” diyen Goodenough’a nazaran Van Schoor bu dayanağı almasaydı, bu kadar büyük kabahatler yanına kâr kalmayacaktı.
Ülkede cinayet ve cinayet teşebbüsü davalarında vakit aşımı uygulanmıyor. Teoride polisin Van Schoor evrakını yine açıp, “gerekçeli” olduğu argüman edilen silahlı akınları tekrar incelemesinin önüne geçebilecek bir sebep yok.
1980’li yıllarda bu cinayetlerle ilgili toplumda farkındalık yaratan bir diğer gazeteci olan Domonic Jones’a nazaran, “Louis Van Schoor temelinde yalnızca cümbüş olsun diye çıkıp, bu insanları öldürüyordu”.
BBC’nin araştırması sırasında ulaştığı en dehşetli bulgular, Van Schoor’un bu aksiyonlarından ne kadar heyecan duyduğunu gösteren röportajlarındaki sözlerdi.
BBC’ye konuşan Van Schoor, cinayetlerden bahsederken “Her akşam yeni bir maceraydı” sözlerini kullanıyor.
‘Adrenalinin yaydığı kokuyu duyabiliyordum’
O periyotta birden fazla işletme sessiz alarm sistemiyle korunuyordu. Biri bir binaya müsaadesiz girdiğinde Van Schoor’a ikaz gidiyordu ve bu formda kurbanları şaşırtabiliyor, onları binanın içinde tespit edebiliyordu. Her vakit olay yerine yalnız gidiyordu.
“Çıplak ayak geziyordum. Etraf sessizdi. Böylelikle ayakkabılarım ses yapmıyordu” diyen Schoor, ışığı açmadığını ve kurbanını kokusunu duyarak bulduğunu söylüyor:
“Eğer biri haneye tecavüz ederse, salgıladığı adrenalin etrafa bir koku yayıyor ve bunu duyabiliyorsunuz.”
Van Schoor, asla “siyah insanları öldürmek maksatıyla” dışarı çıkmadığını, ırkçı olmadığını argüman ediyor. Lakin karanlıkta onları takip etmeyi “heyecanlı” bulduğunu da kabul ediyor.
Van Schoor güvenlik vazifelisi olmadan evvel East London polis teşkilatında 12 yıl çalıştı.
Polis olduğu devirde “saldırı köpekleri” diye tanımladığı, birden fazla siyah zanlıları ve protestocuları yakalamak için kullanılan polis köpekleriyle ilgileniyordu.
Cinayetleri, “Bir avdı lakin öbür bir çeşidin avı” diye tanımlıyor.
O periyot East London’da apartheid aykırısı aksiyonlar yapan Tetinene “Joe” Jordan, “İnsanları gerçek manada avlıyordu” diye açıklıyor.
Buna rağmen Van Schoor “seri katil” suçlamalarını büsbütün reddediyor ve aksiyonlarının “yasaya uygun” olduğunu öne sürüyor. Mağdurlara da kendisini, değil Güney Afrika polisini suçlamalarını söylüyor.
Polisin asla kendisini eleştirmediği ya da uyarmadığını, bilakis etkin bir biçimde onu desteklediklerini ve cesaretlendirdiklerini söyleyen Van Schoor, “East London’daki her polis memuru olanlardan haberdardı. Hepsi biliyordu” diyor.
Van Schoor, “Bir kişi bile çıkıp bana ‘Hey Louis, hudutları zorluyorsun, biraz sakinleş’ üzere bir şey söylemedi” diyor.
‘Cesetler yerde yatarken polis sigara içip sohbet etti’
Kamuya arşivlerindeki polis kayıtlarını inceleyen Jacobson, kurbanların silahla vurulduğu olaylar sırasında kimi polislerin de orada olduğunu ortaya koydu.
Polis hiçbir vakit Van Schoor’u kuşkulu olarak sorgulamadı.
Hatta kimi memurlar olay yerinde ölenlerin fotoğraflarını çekmediği üzere, mermi kovanı üzere kritik isimli kanıtları de toplamadılar.
Çoğu vakit kurbanları vurduğu olaylarda tek şahit Van Schoor’un kendisiydi ve bu cins kanıtların toplanması, gerçekte neler yaşandığını ortaya çıkarmak için çok kıymetliydi.
Goodenough, “Olanlar örtbas ediliyordu. Polis teşkilatında en deneyimsizinden en yetkilisine tüm polis vazifelilerinin takviyesini almıştı. Asla soruşturma yürütmediler. Cesetler yerde yatarken yalnızca onunla oturup, sohbet edip sigara içtiler” diyor.
Bu olayların hepsinde tetiği çeken Van Schoor’un ta kendisiydi. Lakin polis, Van Schoor’u çalıştıran işletmeler ve genel olarak bütün bir topluluk East London’da işlenen cinayetlerde rol oynadı.
Jacobson’a nazaran, Van Schoor’un “seri katil olabilmesine müsaade veren, içinde yaşadığı toplumdu”.
Van Schoor’un kurbanlarının yakınları için, hür bırakılması ve cinayetlerin âlâ soruşturulmaması bugün bile acı kaynağı.
Bazıları sevdiklerinin cesetlerinin hâlâ bulunamadığını söylüyor.
Erkek kardeşi Edward 1987’de Van Schoor tarafından öldürülen Marlene Mvumbi, ailesinin müsaadesi olmadan yetkililerin cesedi isimsiz bir mezara attığını söylüyor.
Mvumbi, “Bir çok insan hâlâ kayıp ve mezara bile konmadılar. Sorun kapanmıyor” diyor.
Van Schoor davası görüldüğünde şimdi Güney Afrika’da apartheid kabahatlerinin mağdurlarına tazminat ödeyen 1995 Hakikat ve Uzlaşma Komitesi kurulmamıştı.
Güney Afrikalı yetkililere Van Schoor’un yargılanması konusunda baskı yapan eski aktivist Sharlene Crage, salıverilmiş olmasına hâlâ öfkeli:
“Bu dehşetli bir isimli yanılgı. Bu davanın yine açılmaması için hiç bir sebep yok.”
1992’de dava sona erdiğine Van Schoor’a 90 yıldan fazla mahpus cezası verildi fakat 2004 yılında koşullu tahliyeyle özgür bırakıldı.
Ülkede apartheid periyodunda hata işleyen mahkumların erken tahliyesi, tartışmalı bir sıkıntıya dönüştü.
2022’de apartheid tersi siyasetçi Chris Hami’yi öldüren Janusz Walus’un kaideli tahliyeyle özgür bırakılması sonrası başşehir Johannesburg’da protestolar düzenlendi.
Bundan birkaç yıl evvel de, onlarca siyah eylemciyi kaçırarak azap ettiği ve öldürdüğü suçlamasıyla yargılanan bir ölüm mangasının lideri Eugene de Kock da tıpkı formda hür bırakıldı.
Van Schoor, bugünlerde vaktinin büyük kısmını rugby izleyip, sigara içerek ve rottweiler cinsi köpeği Brutus ile oynayarak geçiriyor.
Cinayetlerinin kıymetli bir kısmını hatırlamadığını söylüyor.
Teyit edilmemiş birtakım haberlerde, 100’den fazla kişiyi öldürdüğü argüman edilen Van Schoor, bu suçlamayı reddediyor fakat silahla vurduğu bireylerin sayısının kayda geçen sayı olan 39’u aşmış olabileceğini de kabul ediyor.
“Dürüst olmak gerekirse kaç kişiyi vurdum bilmiyorum. Kimileri 100’den fazla diyor, kimileri da 40. Tartışmamak uğruna 50 kişiyi vurdum diyelim” biçiminde konuşan Van Schoor, aksiyonlarıyla gurur duyduğunu söylüyor:
“Hiçbir hata hissetmiyorum. İçimde hiçbir pişmanlık yok.”
BBC argümanlarla ilgili görüş almak için Güney Afrika polisiyle temas geçti, lakin cevap alamadı.
Yetkililer Van Schoor’un cinayetlerinin apartheid sonrası periyotta neden tekrar yargılanmadığına dair bir açıklama yapmadı.
Kardeşini bu cinayetlerde kaybeden Marlene Mvumbi ise, “Çok fazla acı var ve şimdilik iyileşmemiz için gereğince şey yapıldığını düşünmüyorum” diyor.
Araştırma: Isa Jacobson ve Charlie Northcott