Wagner paralı asker grubunun lideri Yevgeni Prigojin’in ölümünün üzerinden bir yıl geçti. Lakin Ukrayna, Suriye ve Afrika’nın birtakım bölgelerinde faaliyet gösteren paralı asker kümesine ve kontratlara ne olduğu hala tam olarak açıklığa kavuşmuş değil.
BBC Rusça Servisi, Wagner kümesinin Moskova’ya karşı kısa vadeli isyanının ve Prigojin’in bir uçak kazasında ani vefatının akabinde neler olduğunu eski savaşçılarla ve kümeye yakın başka şahıslarla konuştu.
Eylül 2023’te, iri yarı, mavi gözlü genç bir adam İstanbul Havalimanı’ndaki check-in kontuarında bekliyordu.
Geleneksel Arap baş örtüsü kefiyesiyle Libya’ya, oradan da yeni bir iş arayışıyla öteki bir Afrika ülkesine gitmeye çalışıyordu.
Yevgeni Prigojin tarafından kurulan ve yönetilen Wagner kümesinin üyesiydi.
Wagner, milyarlarca dolarlık bir şirket ve projeleri denetim ediyordu.
Suriye, Mali, Orta Afrika Cumhuriyeti, Sudan ve Libya’da faaliyet göstermiş ve savaşçıları Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinde merkezi rol oynamıştı.
İngiltere Savunma Bakanlığı’nın Ocak ayı varsayımlarına nazaran, Wagner’in Ukrayna’da 50.000 kadar paralı askeri bulunuyordu.
Ancak BBC Rusça’nın elde ettiği bir listeye nazaran, Rusya’nın Bahmut kasabasını ele geçirmek için verdiği savaşta, birden fazla eski mahkum olmak üzere 20.000’e yakın kişi öldü.
Moskova’ya yürüyüş çağrısı
Prigojin kalan savaşçılarını Mayıs 2023’te geri çekti ve mühimmat derdi nedeniyle Rusya Savunma Bakanlığı’nı suçladı.
Kefiyeli adam bu savaştan yara almadan kurtulmuştu. Haziran 2023’te Telegram uygulaması üzerinden, Moskova’ya “Adalet Yürüyüşü”ne katılma daveti içeren bir bildirisi aldı.
Rusya’nın güneyindeki Rostov-on-Don kentini ele geçirip Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’e karşı bir isyan başlatarak dünyayı şoke eden Wagner savaşçıları ortasındaydı.
Ancak Prigojin’i en son bir otomobile binip kenti terk ederken görmüştü.
Wagner kümesi, Moskova’ya yürüyüşünden vazgeçti.
Putin’in, Wagner savaşçılarının Rus ordusuna katılabilecekleri ya da Prigojin ile birlikte Belarus’a gidebileceklerini sölediği teklifle bir mutabakata varılmıştı.
Kefiyeli adam birinci kere bu noktada Wagner’deki mesleğinin sona erdiğine inandığını söylüyor.
“Sözleşmeler tükendiğinde, Belarus’a mı diğer yerlere mi gidileceğine dair kararsızlıklar yaşandığında, benim için yolun sonuna geldiğime karar verdim” diyor.
İki ay sonra, 23 Ağustos 2023’te Prigojin’i taşıyan özel jet Moskova’nın kuzeyinde düştü ve Prigojin başka birkaç Wagner üyesiyle birlikte hayatını kaybetti.
Kremlin cinayet söylentilerini reddetti. Lakin pek çok kişi buna inanmadı.
Bakanlık devreye girdi
Kefiyeli adam, “[Prigojin’i] öldürdüklerinde Rusya’da benim için hiçbir şey kalmamıştı” diyordu.
Wagner kümesinin dünya çapındaki varlıklarının ve operasyonlarının giderek Rus hükümeti ve ordusunun denetimi altına girdiği bir süreç başladı.
Kefiyeli adamın pasaportu, biraz birikimi ve savaş tecrübesi vardı. Geçmişte savaştığı Suriye’ye gitmeye karar verdi.
BBC Rusça’ya konuşan iki kaynağa nazaran, Wagner’in Suriye’deki paralı askerlerine Rus ordusuyla mukavele teklif edildi.
Eski savaşçı, “Ya Savunma Bakanlığı’na gidecektim ya da ortadan kaybolacaktım” diyor.
Sözleşme imzalamak istememiş ve iki aya yakın boş oturmuş lakin tekrar de parasını nakit olarak almış. Afrika’da iş aramaya karar verdiğinde kimse itiraz etmemiş.
Aynı devirde Kuzey Afrika’ya giden bir öbür isim de Rusya Savunma Bakan Yardımcısı Yunus-Bek Yevkurov’du.
Yevkurov, Rusya’nın askeri istihbarat servisi GRU’dan üst seviye isimlerle Wagner’in faal olduğu Libya, Burkina Faso, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Mali’ye, daha sonra da Nijer’e gitti.
İngiltere merkezli niyet kuruluşu Royal United Services Institute (RUSI) tarafından hazırlanan bir rapora nazaran, Yevkurov “Wagner tarafından verilen eski taahhütlerin yerine getirileceği” fakat alakaların artık “doğrudan Rusya Savunma Bakanlığı ile” yürütüleceği mesajını verdi.
Raporda, Afrika’daki birtakım eski Wagner güçlerinin, stratejik kıymete sahip doğal kaynaklara erişim karşılığında radikal İslamcı ve öteki isyancılara karşı da dahil olmak üzere çeşitli rejimlere askeri takviye sunduğu belirtiliyor.
Mali, Nijer ve Burkina Faso’da son yıllarda askeri idareler el değiştirdi ve bu ülkeler Fransa ile uzun müddettir devam eden bağlarını reddederek Rusya ile yakınlaşıyor.
Bu ortada raporda Rusya’nın lityum, altın ve uranyum üzere madenlerle ilgilendiği belirtiliyor.
Rusya Savunma Bakanlığı da 2023’ün sonunda “Afrika Kolordusu” için işe alım ilanlarını yayınladı.
Kefiyeli adam gitmek istediği Afrika ülkesine daha sonra ulaştığını söyledi.
Ona nazaran paralı askerlik de öbürleri üzere bir işti ve Afrika’da Ukrayna ya da Belarus’tan daha yeterli imkanlara sahip olacaktı.
Eski paralı askerlerin birçoklarının Rus Savunma Bakanlığı’na alındığını ve yeni kurulan ünitelerde hizmet vermeye başladıklarını söyledi.
Daha evvel Yevgeni Prigojin ile ilişkili olan bir kaynak ise BBC’ye yaptığı açıklamada Prigojin’in oğlu Pavel’in Wagner üzerinde muhakkak bir tesire sahip olduğunu öne sürdü.
Kaynağa nazaran, “Moskova, Rusya’nın çıkarlarıyla çatışmaması şartıyla, halefine babasının Afrika’daki çalışmalarını sürdürmesi için yeşil ışık yaktı”.
Halen iş ilanları var
Başlangıçta 20’li yaşlarının sonlarında olan Pavel’in, savunma bakanlığının değil, Ulusal Muhafızlar Rosgvardia’nın himayesi altındaki Wagner özel askeri şirketini (PMC) yöneteceği tarafında spekülasyonlar vardı.
RUSI raporunda bu durumun “GRU ve Rosgvardia ortasında kumandanlar için bir ihale savaşına” yol açtığı belirtiliyor.
İngiltere Savunma Bakanlığı Şubat ayında üç Wagner atak müfrezesinin Rosgvardia’ya dahil edildiğini ve bunların Ukrayna ve Afrika’da konuşlandırılmasının beklenen olduğunu söyledi.
Ancak Pavel’in rolü hakkında resmi bir açıklama yapılmadı ve kendisi de BBC’nin yorum talebine cevap vermedi.
Wagner savaşçılarına ne olduğu ve şu anda onları kimin istihdam ettiği hakkında çok az resmi bilgi var, lakin kümenin resmi Telegram kanalı hala belirtilmemiş “uzak” yerlerde vazifeler için işe alım ilanları yayınlıyor.
Rusya için Wagner kümesi aracılığıyla memleketler arası hedeflerini gerçekleştirmek, yaptırımların etrafından dolaşmasını ve müdahalesini inkar etme seçeneği sağladı.
Bu ortada, birtakım eski Wagner savaşçıları Rus Savunma Bakanlığı’na kuşkuyla yaklaşmaya yahut karşı çıkmaya devam ediyor.
Çoğu Afrika’da kaldı
Yani dolaylı ya da büsbütün şeffaf olmayan yine istihdam yolları her iki taraf için de cazip.
Ukrayna’nın işgalinden sonra Rus askeri istihbaratı, Wagner’i model alan ve toplu olarak Redut olarak isimlendirilen paralı asker kümelerinden oluşan bir ağ kurdu.
Geçtiğimiz Ekim ayında Özgür Avrupa Radyosu tarafından yapılan bir medya araştırmasında Redut PMC bayrağı altında 20’den fazla farklı ünitenin istihdam edildiği tespit edildi.
Redut’un Rus askeri istihbarat teşkilatı GRU tarafından yönetilen “sahte bir özel askeri şirket” olduğu sonucuna varıldı.
Redut’un resmi şirketler sicilinde kaydı yok; birkaç kaynak GRU ve savunma bakanlığına bağlı olduğunu söyledi.
Redut da Kremlin de BBC’nin hususla ilgili sorularına karşılık vermedi.
BBC, 81. Özel Harekat Tugayı isimli üniteye katılan eski Wagner savaşçılarıyla konuştu.
Nomade Sahélien isimli bir açık kaynak istihbarat araştırmacısı ve Batı Afrika güvenlik uzmanına nazaran, bunlar Redut ile “yakından ilişkililer” ve “kendilerini bir özel operasyon tugayı olarak görmelerine” karşın “daha çok özel bir askeri şirket gibiler”.
Ağustos 2023’te Rus toplumsal ağı VKontakte’deki sayfalarda bu tugay için çok sayıda işe alım ilanı yer aldı.
“Sosyal haklarla birlikte ayda 220.000 rubleden (2.500 dolar) başlayan makul fiyat. Altı aylık kontrat. 22 ila 50 yaş ortası. Kırım’a, Simferopol’e gelin. Kıyafet ve eğitim sağlıyoruz.”
İlanlarda işe alınanların Kırım’a gitmeleri söylense de Nomade Sahelien, kümenin Burkina Faso’nun başşehri Ouagadougou’da da bir karargah kurduğunu ve paralı askerlere aylık 2.500 ila 4.000 dolar ortasında değişen maaşlarla üç aylık vazifeler teklif edildiğini söylüyor.
Eski Wagner savaşçılarıyla yaptığımız görüşmeler, birçoğunun Burkina Faso da dahil olmak üzere Afrika’da kalmaya karar verdiğini gösteriyor.
Eski Wagner savaşçılarının bir öbür mümkün varış noktası ise güney Rusya cumhuriyetlerinden Çeçenistan.
Rus devlet haber ajansı Tass’a nazaran, Çeçen başkan Ramzan Kadirov Nisan ayında 3.000 kişinin Akhmat özel kuvvetler kümesine katılacağını söyledi.
Afrika’daki en büyük kayıp
Wagner’in önde gelen isimlerinden biri olan ve “Ratibor” takma ismiyle bilinen Alexander Kuznetsov, Kadirov’un yanında yer aldığı bir görüntüde eski savaşçılara seslenerek “Her şey Wagner’deki üzere olacak. Evrak işi ya da diğer bir şey yok. İş yapma formumuz tıpkı kalacak, hiçbir şey değişmeyecek” diyordu.
BBC 3.000 bireyden kaçının geldiğini teyit edemedi.
Ülkedeki askeri faaliyetleri izleyen bir açık kaynak araştırma projesi olan Belaruski Hajun, Wagner paralı askerlerinin Belarus’a gitmesi için yapılan birinci teklifle ilgili olarak, şu anda 100’e yakınının orada Devlet Başkanı Alexander Lukaşenko’nun güçlerini eğittiğini söylüyor.
28 Temmuz’da, Mali’deki eski Wagner savaşçılarının varlığı, Tuareg ayrılıkçı isyancıları ve radikal İslamcı savaşçılar tarafından Rus paralı askerlerine ve Malili askerlere pusu kurulduğu haberleriyle manşetlere çıktı.
Wagner PMC’nin resmi Telegram kanalı, ortalarında bir komutanın da bulunduğu kimi savaşçılarının öldürüldüğünü söyledi lakin sayı vermedi.
Rusya’nın ordu yanlısı Telegram kanalları, onlarca eski Wagner savaşçısının öldüğünü ve bunun kümenin Afrika’daki en büyük kaybı olduğunu bildirdi.
Paralı askerlerin Afrika Kolordusu’nun bir kesimi olduğu anlaşılıyor, lakin ne kolordu ne de Rus Savunma Bakanlığı resmi bir yorumda bulunmadı.
Kefiyeli adam o tarihten bu yana iletilerimize cevap vermedi. Annesinin toplumsal medya sayfasında bir mum yer alıyordu.