Taliban’ın iktidara dönmesinden üç yıl sonra, Afganistan’ın hukuk sisteminde yapılan değişiklikler insanların hayatları üzerinde derin bir tesir yaratıyor. Taliban, yargıçlarının yalnızca mevcut kanunları uygulamadığını, geçmişte alınan kararları bozmak için fazla mesai yaptıklarını söylüyor. Halka fiyatsız itiraz hakkı tanınıyor. Bu, Taliban’ın şeriat hukuku altında on binlerce davanın tekrar görülmesine yol açtı ve tesirini de bilhassa bayanlar hissediyor. Eski rejim altında gerçekleşen kimi boşanmalar geçersiz kılınarak bayanlar istemedikleri evliliklere zorlanıyor ve bayan yargıçlar hukuk sisteminden dışlanıyor: “Kadınlar yargılama yapabilecek nitelikte değiller yahut bunu yapamıyorlar zira şeriat prensiplerimize nazaran yargı işi yüksek zekaya sahip insanları gerektiriyor.”
Mahkemeye geri çağrıldı
Taliban’ın iktidara gelmesinden 10 gün sonra, 20 yaşındaki Bibi Nazdana mutfakta annesine yardım ederken babası konuta döndü.
Bibi Nazdana huzursuz bir formda yakınlarına giderek, babasının ağabeyine söylediklerini duymaya çalıştı.
Nazdana, “İsmimi duyduğumda kalbim çarpmaya başladı ve gözyaşlarına boğuldum” diyor.
Memleketi Uruzgan’daki mahkeme davasını tekrar açıyordu. Aslında hiçbir vakit evlenmek istemediği bireyden boşanmasını savunmak için mahkemeye geri çağrılıyordu.
Nazdana şimdi 7 yaşındayken, babası aileler ortasındaki hasımlığı çözmek için ergenliğe ulaştığında evlendirilmesine razı olmuştu. ‘Kötü evlilik’ olarak bilinen bu uygulama, ailenin bir ‘düşman’ını, ‘dost’a dönüştürmeyi amaçlıyor.
Nazdana 15 yaşına geldiğinde, Hikmetullah ‘karısını’ meskene götürmek için geldi. Fakat Nazdana çabucak boşanma davası açtı ve sonunda özgürlüğünü geri kazandı.
“Mahkemeye onunla evlenmek istemediğimi tekraren söyledim” diyor Nazdana.
“Yaklaşık iki yıl süren çabadan sonra sonunda davayı kazandım. Mahkeme beni tebrik etti ve ‘Artık evli değilsin ve istediğin şahısla evlenebilirsin’ dedi.”
Kutlama maksadıyla köyündeki mescitte arkadaşlarına ve komşularına yiyecek dağıttı.
Fakat bir yıl sonra Taliban iktidara geldi ve Şeriat’ın katı bir yorumunu ülke genelinde süratle uygulamaya koydu.
Taliban’ın yeni üyesi olan eski eşi, evvelki hükümet altında alınan kararın bozulması için mahkemeye başvurdu.
Nazdana, şeriat kurallarına nazaran duruşmalara katılamadı. “Taliban bana şeriata ters olduğu için mahkemeye gitmemem gerektiğini söyledi. Kardeşimin beni temsil etmesi gerektiğini söylediler” diyor.
Nazdana’nın 28 yaşındaki kardeşi Shams, “Bu kurala uymazsak, kız kardeşimi zorla ona (Hikmetullah) teslim edeceklerini söylediler” diyor.
Shams’ın, kararın kız kardeşinin hayatını önemli biçimde tehlikeye sokacağını hakime söylemesine karşın, mahkeme evvelki kararı bozdu ve Nazdana’nın derhal eski eşi Hikmetullah’a dönmesi gerektiğine karar verdi.
Nazdana, ülkeden kaçma hazırlıkları için vakit kazanmak ismine karara itiraz etti. Kardeşiyle birlikte komşu ülkelerden birine kaçtı.
Uruzgan’daki hakim basına demeç vermek istemedi, fakat sorularımıza karşılık almak için başşehir Kabil’deki Yüksek Mahkeme’yi ziyaret etmeyi başardık.
Yüksek Mahkeme’nin basın sorumlusu Abdulwahid Hakani, “Hakimlerimiz davayı her açıdan inceledi ve Hikmetullah’ın lehine karar verdi” diyor.
“Bir evvelki yozlaşmış idarenin Hikmetullah ve Nazdana’nın evliliğini iptal etme kararı şeriata ve evlilik kurallarına tersti zira Hikmetullah duruşmalarda yoktu.”
Hikmetullah’tan yorum almaya çalıştık lakin kendisine ulaşamadık.
Nazdana’nın davası, Taliban hükümetinin Ağustos 2021’de iktidara gelmesinden bu yana çözdüğünü sav ettiği yaklaşık 355.000 davadan yalnızca biri. Taliban, evrakların birçoklarının ceza davaları olduğunu söylüyor – kestirimi % 40’ı arazi uyuşmazlıkları ve % 30’u boşanma dahil ailevi sıkıntılar. BBC, Taliban hükümetinin verdiği bu sayıları bağımsız olarak teyit edemiyor.
Adalet sisteminde kadınlar
Taliban iktidara geri döndüğünde, geçmişteki yolsuzlukları ortadan kaldırmaya ve ‘adaleti’ sağlamaya kelam verdi. Tüm yargıçları vazifeden aldılar ve bayanların yargı sistemine katılmaya uygun olmadığını ilan ettiler.
Taliban’ın Yüksek Mahkemesi’nde dış bağlantılar ve irtibat yöneticisi olan Abdülrahim Raşid, “Kadınlar yargılama yapabilecek nitelikte değil yahut bunu yapamıyorlar zira şeriat prensiplerimize nazaran yargı işi yüksek zekaya sahip insanları gerektiriyor” diyor.
Eski Yüksek Mahkeme hakimi Fevziye Amini, Taliban tarafından vazifeden alınan bayan yargıçlardan biri. Bibi Nazdana üzere bayanların, yasalar tarafından korunması gerektiğini söylüyor.
Amini, “Bir bayan kocasından boşanırsa ve mahkeme evrakları kanıt olarak mevcutsa, bu karar katidir. Rejim değiştiği için kararlar değişemez” diyor.
Amini, bayan yargıçların misyondan alınmasının bayanların yeni yasalar kapsamında korunmasını da sonlandırdığını söylüyor.
“Önemli bir rol oynadık. Örneğin, 2009’daki Bayana Yönelik Şiddetin Ortadan Kaldırılması yasası başarılarımızdan biriydi. Ayrıyeten, bayan sığınma konutları, esirgeyici aile ve insan kaçakçılığıyla uğraş üzere yasalar üzerinde çalıştık.”
Afgan hukuk sisteminin en üst makamında 10 yıldan fazla çalıştıktan sonra, hakim Amini ülkeden kaçmak zorunda kaldı. Taliban iktidara geldiğinde, daha evvel mahkum ettiği bireylerden vefat tehditleri almaya başladığını söylüyor.
Amini, “Medeni kanunumuz yarım asırdan eski. Taliban kurulmadan evvel bile uygulanıyordu” diyor. “Boşanma kanunları da dahil olmak üzere tüm uygar ve ceza kanunları Kuran’dan uyarlanmıştır.”
Şimdi Taliban, Afganistan’ın eski yöneticilerinin gereğince İslama uygun davranmadıklarını söylüyor.
Şeriat
Taliban’ın Yüksek Mahkemesi’nde bize raflarda yığınla dava evrakının tutulduğu bir oda gösterildi. Hem evvelki hükümetten, hem de Taliban tarafından yeni atanan işçinin masaları paylaştığı küçük bir ofis.
Bize davaların birçoklarının evvelki rejim sırasında karara bağlandığı ve yeni yargıçların itirazlar sonrası bu davaları yine açtığı söylendi.
Abdülrahim Raşid, “Eski mahkemeler ceza ve uygar kanuna dayalı kararlar alıyordu. Lakin artık tüm kararlar şeriata dayanıyor” diyor.
Taliban büyük ölçüde 8. yüzyıla dayanan ve bugüne kadar farklı İslam ülkelerinde uygulanan dini hukuk sistemini uyguluyor.
Belirsizlik içerisinde bir hayat
Nazdana, komşu ülkeye kaçtıktan sonra, iki yolun ortasındaki kaldırımın küçük bir kısmında bulunan bir ağacın altına sığındı ve burada bir yıl geçirdi. Sıkıca birbirine bağlanmış dokümanlardan oluşan bir desteyi kucağında tutuyordu – özgür bir bayan olduğunun tek ispatı.
“Birçok kapıyı çaldım, Birleşmiş Milletler dahil, yardım istedim ancak kimse sesimi duymadı. Dayanak nerede? Bir bayan olarak özgürlüğü hak etmiyor muyum?” diyor.